در تاریخ ۱۲ آذر، در خانه‌موزه میخائیل فرونزه در بیشکک، روز تولد چنگیز آیتماتوف، نویسنده و متفکر برجسته قرقیز، نمایشگاه موضوعی «تاریخ کشور چنگیز آیتماتوف: عکس‌های خانوادگی و تاریخ شفاهی» افتتاح شد. به گفته برگزارکنندگان، این نمایشگاه از طریق خاطرات شاهدان عینی و عکس‌های کمیاب از زندگی و آثار این نویسنده بزرگ روایت می‌کند. این نمایشگاه که به روز تولد نویسنده اختصاص دارد، ادای احترام به میراث خلاق چنگیز آیتماتوف خواهد بود. آنها نه تنها تلاش می‌کنند تا عظمت آثار او را برجسته کنند، بلکه آن را از جنبه‌ای غیرمنتظره نشان دهند و جنبه‌هایی از شخصیت و استعداد او را که قبلاً از دید اکثر مخاطبان دور مانده بود، آشکار کنند. آیتماتوف امروزه یک کلاسیک شناخته شده نه تنها در ادبیات قرقیزستان، بلکه همچنین در ادبیات شوروی و روسیه است. بنابراین، روز تولد او نه تنها در قرقیزستان، بلکه در روسیه نیز جشن گرفته می‌شود.

جیپار سلطانوا، دکتر فیلولوژی و استاد گروه روزنامه‌نگاری بین‌المللی دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه قرقیزی-روسی اسلاوی می‌گوید: «رویدادهای متعددی به مناسبت روز تولد نویسنده هم در قرقیزستان و هم در روسیه و سایر کشورهای شوروی سابق برگزار می‌شود. به عنوان مثال، ۱۴ آذر، مراسم «قرائت آثار آیتماتوف» در دانشگاه قرقیزی-روسی اسلاوی همراه با دانشگاه مسکو برگزار شد. در همان روز، رویداد مشابهی در نووسیبیرسک با حمایت سرکنسولگری قرقیزستان و کتابخانه دولتی علمی شهر نووسیبیرسک برپا گردید. اگرچه این رویدادها مستقیماً مرتبط نبودند، اما نام آیتماتوف که الهام‌بخش بحث درباره نقش او در فرآیندهای ادغام است، حلقه اتصال میان آنها بود.

جیپار سلطانوا، با اشاره به اینکه آیتماتوف را می‌توان نه تنها یک نویسنده و روزنامه‌نگار برجسته، بلکه یک دیپلمات و صلح‌طلب نیز نامید، گفت: «آثار او، چه هنری و چه روزنامه‌نگاری، سرشار از این ایده است که هر فردی باید تلاش کند تا فردی صلح‌طلب، شهروند کره زمین باشد. در دهه 1970، او گفت که اگر ما نباشیم، فرزندان ما به سطح آگاهی خواهند رسید که همه مردم روی زمین برادر و خواهر هستند. این مفهوم برای او کلیدی بود».

آثار او امروز نیز خوانندگان را متحد نموده، بر پیوند تاریخی کشورهای ما و تعامل اجتماعی و فرهنگی شکل‌گرفته در طی سالیان همسایگی و همزیستی در یک کشور واحد - اتحاد جماهیر شوروی - تأکید می‌کند. این باعث می‌شود آیتماتوف بیشتر از یک نویسنده باشد. او نماد وحدت فرهنگ‌ها و زمانه‌ها است. او مردی جهان شمول است که آثار او و تولیدات تئاتری و سینمایی آن الهام‌بخش ما بوده و هستند.

این اشتباه است که چنگیز آیتماتوف را صرفاً به عنوان نماد ادبیات قرقیزستان بدانیم، زیرا او شخصیت مهمی برای محیط فرهنگی روسیه نیز است. آثار او، مانند «الوداع، گُل‌ساری»، «سگ ابلق» و «روزی به درازای یک قرن» در برنامه درسی مدارس مدرن روسیه گنجانده شده است. آنها نسل جدید را با روحیه احترام به تنوع فرهنگی تربیت می‌کنند.

علاوه بر این، باید به خاطر داشته باشیم که نقش مهمی در پیشرفت چنگیز آیتماتوف به عنوان یک نویسنده بزرگ این واقعیت بود که او آثار خود را به دو زبان قرقیزی و روسی به طور همزمان خلق می‌کرد و این رویکرد به طور قابل توجهی دنیای تصاویر آثار او را غنی کرد و به او اجازه داد تا طعم ملی را عمیق‌تر و وسیع‌تر منتقل کند.

به گفته خود آیتماتوف، الکساندر تواردوفسکی به او توصیه کرد که از هر دو زبان استفاده کند. این نویسنده قرقیز تصریح می‌کرد: «او به من یاد داد که چگونه بنویسم تا الزامات راکد و تمامیت‌خواهانه مقامات ادبی حزب کمونیست را دور بزنم و توصیه کرد که به طور همزمان به دو زبان روسی و قرقیزی بنویسم، اما ابتدا در مسکو به زبان روسی منتشر کنم تا از خودم در برابر حزب‌سالاران محلی محافظت کنم».

این رویکرد فقط یک تغییر فنی ابزار زبانی نبود، بلکه یک فرآیند پیچیده چندمرحله‌ای خلاقانه بود. استفاده از زبان روسی به عنوان بستر اصلی برای انتشار، نه تنها نویسنده را از سانسور محافظت کرد، بلکه به او اجازه داد تا به مخاطبان جدیدی دست یابد. این به نوبه خود فرصت‌هایی را برای آزمایش‌های سبک و ژانر باز کرد و همچنین شرایط منحصربه‌فردی را برای تطبیق واقعیت‌های ملی با یک زمینه خواندنی گسترده ایجاد کرد.

بدین ترتیب، اگرچه چنگیز آیتماتوف تا سال 1965 آثاری به زبان قرقیزی خلق کرده بود، اما به اصطلاح دبیو یا رونمایی ادبی او داستان «دزیویای روزنامه‌رسان» به زبان روسی بود. اولین اثر مهمی که او به زبان روسی نوشت، داستان «الوداع، گُل‌ساری» بود. پس از آن آیتماتوف به استفاده از زبان روسی برای خلق داستان‌ها و رمان‌های خود ادامه داد و این امر باعث شد که آثار او نه تنها در قرقیزستان، بلکه فراتر از مرزهای آن نیز بازتاب گسترده‌ای پیدا کند.

جیپار سلطانوا افزود: «دوزبانگی او نقش مهمی در گرد هم آوردن مخاطبان قرقیزی و روسی‌زبان داشت. آیتماتوف در واقع زبان روسی را برای ادبیات قرقیزستان گشود و آن را به بخشی جدایی‌ناپذیر از توسعه آن تبدیل کرد. دوزبانگی آن در همه سطوح - از زبان گفتاری گرفته تا بحث‌های علمی - روابط فرهنگی و فکری بین قرقیزستان و روسیه را تقویت می‌کند. توجه به این نکته مهم است که آیتماتوف نه تنها ادبیات را متحد کرد، بلکه به تقویت روابط بین کشورها و ایجاد یک پل فرهنگی قوی کمک کرد و میراث او زنده است.

روسیه به کمک چنگیز آیتماتوف در توسعه ادبیات و فرهنگ احترام می‌گذارد و لذا در نودمین سالگرد تولد او در مسکو مجسمه او در پارک به نام او برپا شد و در سال 2028، روسیه و قرقیزستان قرار است صدمین سالگرد این نویسنده را با هم جشن بگیرند.

یکی دیگر از گام‌های مهم در رواج فرهنگ قرقیزستان افتتاح مرکز چنگیز آیتماتوف در دانشگاه دولتی زبانشناسی مسکو در سال 2003 بود. این مرکز به تقویت روابط فرهنگی و آموزشی بین کشورهای ما کمک می‌کند. در سال 2022، به عنوان بخشی از همایش «دوستی ملل»، دفتری به نام نویسنده در دانشگاه دولتی زبانشناسی مسکو افتتاح شد که تأیید دیگری بر اهمیت میراث او بود.

چنگیز آیتماتوف میراثی غنی از خود به جای گذاشت. کتاب‌های او که در بیش از 100 میلیون نسخه منتشر شده است، به 176 زبان ترجمه شده است. آثار این نویسنده منبع الهام فیلمسازان نیز شد: 29 فیلم بلند بر اساس آثار او ساخته شده است. از این تعداد، 17 فیلم در دوره شوروی ساخته شد و آیتماتوف در 16 فیلم به عنوان فیلمنامه‌نویس عمل و ارتباط بین ادبیات و سینما را تقویت کرد.

کارگردانان روسی از کیفیت بالای تطبیق آثار او برای ساختن فیلم توسط فیلمسازان قرقیز بسیار راضی هستند. به عنوان مثال، فیلم «شامبالا» ساخته آرتیقپای سویوندوقوف بر اساس داستان «کشتی سفید» جایزه «نیکا» را در سال 2020 و جوایزی را در جشنواره فیلم «کینوشوک» دریافت کرد.

تصادفی نیست که سال گذشته اولین جشنواره بین‌المللی فیلم بیشکک به نود و پنج سالگی آیتماتوف اختصاص داشت. پس از موفقیت این رویداد، صادر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان دستور داد تا جشنواره به صورت رویدادی سالانه برگزار شود که باعث تقویت پیوندهای فرهنگی و علاقه به آثار نویسنده می‌شود.

شایان ذکر است به یمن همکاری خوب میان رایزنی فرهنگی ایران در بیشکک و معاونت سینمایی قرقیزستان، جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور مهمان در دومین جشنواره بین‌المللی فیلم بیشکک حضور داشت و در چارچوب آن روزهای سینمای ایران در بهترین سالن‌های سینمای بیشکک برگزار شد. همچنین با تلاش رایزنی فرهنگی ایران در بیشکک در هفته اول آذر ماه سال جاری هیئت سینمایی از قرقیزستان به ایران اعزام شد که هدف از این اقدام تقویت همکاری در حوزه سینمایی است. یکی از اعضای این هیئت مِدِر سویوندوقوف، پسر آرتیقپای سویوندوقوف و تولیدکننده فیلم «شامبالا» بود.

منبع:

https://www.vb.kg/doc/441440_den_rojdeniia_aytmatova:_mirotvorec_obedinivshiy_kyltyry_i_vremia.html